Тунеядство, разрывы в зарплате, поддержка многодетных: большое интервью Светланы Жакуповой.

– Сіз еңбек және әлеуметтік қорғау министрі қызметін атқарып жүргеніңізге бір жыл болды. Сіз қалай ойлайсыз, сіздің министрлігіңіз кезінде қазақстандықтар өмір сүру деңгейі жақсарды ма?

– Біздің барлық жұмысымыз ( МТСЗН – ред. ескертпе .) және қабылданған барлық шешімдер тек прогреске және өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған. Біз әртүрлі азаматтардың жағдайын жақсартуға арналған бірқатар жаңалықтарды енгіздік: еңбек нарығы – 7 миллион жалдамалы жұмысшы және 2,2 миллион өзін-өзі жұмыспен қамтыған азамат, сондай-ақ 4,5 миллион әлеуметтік осал топтағы қазақстандықтар.

Мысалы, мүгедектерге әлеуметтік қорғау бағытында әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін трансформациялауға, қызметтерге кедергісіз қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін мансап орталықтарының жұмысын цифрландыруға, "Инновациялық реабилитациялық құралдар фабрикасы" пилоттық жобасын іске қосуға қол жеткізілді, бұл төрт пилоттық өңірдегі балаларға қымбат реабилитациялық құралдарға қол жеткізу мүмкіндігін берді.

Еңбек саласында платформалық жұмыспен қамтуды іске қосу маңызды қадам болды, бұл "Яндекс. Такси" жүргізушілеріне әлеуметтік кепілдіктерге үміттенуге мүмкіндік берді. Біз шетелдік жұмыс күшін тартуға арналған квотаны қысқарттық, жұмыс берушілердің еңбек қатынастарын декларациялауы қажет болатын нормаларды әзірледік, зиянды және қауіпті еңбек жағдайларында ұзақ уақыт жұмыс істеген тұлғалар үшін арнайы әлеуметтік төлем енгіздік, еңбек шарттарының мониторингін нақты уақытта жүргізуге мүмкіндік беретін Цифрлық кәсіпорын картасын іске қостық.

Көптеген нәрселер жасалды және бастамалар көтерілді, әрине, тек бір ғана мақсатпен – қазақстандықтардың өмірін жақсарту.

– Сіз жақында қазақстандықтарды жалқаулық үшін сынап, адамдардың жиі жақсы төленетін жұмысқа теріс айналатынын айттыңыз. Сіз тіпті 600 мың теңге жалақысы бар сварщикті таба алмай жүрген СКО-дағы кәсіпорынды мысалға келтірдіңіз. Сіз осындай жағдайларға жиі кездесесіз бе және жалқаулық біздің қоғамға қаншалықты тән?

– Мен барлық қазақстандықтардың жалқау екенін айта алмаймын. Бір ғана мысалды контекстен алып тастап, мен барлығын сынадым деп айту – дұрыс емес. Мен моральдық тұрғыдан не айтып, не істесем, соған жауаптымын.

Меніңше, маған жиі кәсіпорындардың бірінші басшылары жүгінеді, олар кадр тапшылығына тап болған. Бұл көптеген жұмыс берушілер үшін өткір мәселе. Бұл жерде адамдардың жұмыс істегісі келмейтіні туралы емес – кейде олардың біліктілігі жетпейді, ал оларды оқыту мен даярлау үшін уақыт пен ресурстар қажет.

Менің үкімет сағатында айтқаным жастарға қатысты болды, бірақ тағы да барлық жастарға емес. Трендтерге қарағанда, көптеген жастар жұмыс орнынан және 9-дан 18-ге дейінгі кестеден тыс икемді жұмыс форматына жиі ұмтылады. Олардың көпшілігі фрилансер болып жұмыс істегенді немесе қызмет көрсету саласына өтуге ұмтылады. Сондықтан еңбекке деген сүйіспеншілікті отбасынан кішкентай кезінен бастап дарыту қажет деп атап өтті. Мен Қытайды мысалға келтіргенім бекер емес, онда балалар ерте жастан тәртіпке және еңбекке үйретіледі, өйткені нарықта бәсекелестік жоғары. Біз бұл мәселені ойлануымыз керек.

– Сіз адамның жұмыстан бас тарту жағдайларында заңнаманы қатайту ұсынысын білдірдіңіз. Қазақстанда жұмыссыздық үшін қалай жазалануына мысал келтіре аласыз ба?

– Бізде еңбекке жарамды адам жұмысқа орналастырудан бас тартқан жағдайда жауапкершілікке тарту элементтері бар, бірақ ол мемлекеттік қолдау шараларын, мысалы, адрес бойынша әлеуметтік көмек алуға үміттенсе. Мұндай жағдайларда біз отбасына АСП тағайындауды алты айға бас тартамыз. Қазір біз бұл мерзімді бір жылға дейін ұзарту мәселесін қарастырып жатырмыз. Жаңа шаралар бойынша сұрақ күн тәртібінде жоқ. Біз тек ынталандыру арқылы әрекет етуіміз керек.

– Белсенді жұмысқа орналастыру шараларына, субсидияланатын жұмыс орындарының көптігіне қарамастан, бұл жұмыс орындарын сапалы деп санауға бола ма?

– Шындығында, көптеген депутаттар "МТСЗН субсидияланатын жұмыс орындарына орналастырады және онымен жаңа жұмыс орындарын құрады деп санайды" деп айтты. Бұл мүлдем дұрыс емес. Біз жаңа жұмыс орындарын құрмаймыз, бізде өз өндірісіміз жоқ. Біз мемлекеттік органдардың жұмысын үйлестіреміз, сондықтан қандай да бір жобаларды жүзеге асырғанда міндетті түрде жаңа жұмыс орындары құрылуы керек және олар, еңбек нарығын дамыту Концепциясына сәйкес, сапалы болуы тиіс. Яғни, жұмыс тұрақты, қауіпсіз, әлеуметтік кепілдіктермен қамтамасыз етілуі керек, ал жалақы мөлшері медианадан (285 мың теңге) төмен болмауы тиіс. Бүгінгі күні Қазақстанда 2,2 миллион сапалы жұмыс орны бар, оның ішінде 200 мыңнан астамы – жаңа жұмыс орындары және бұл сан сапасыз жұмыс орындарынан өткендер.

Субсидияланатын жұмыс орындары сияқты құралдарға қатысты сын айтылған жағдайда, олардың тиімділігін басқа көрсеткіштермен өлшеу маңызды. Олардың болмауымен әлеуметтік осал топтағы қазақстандықтардың көпшілігі АСП алатын еді, еңбекке деген ешқандай ынтасы болмайтын еді, ал осындай жұмыс орындарының арқасында адамдар жауапкершілікті сезіне бастайды, міндеттемелер алады.

Жастарға да қатысты, олар еңбек нарығында өздерін жүзеге асыра алмайды және бәсекеге қабілетсіз. "Жастар практикасы" немесе "Бірінші жұмыс орны" сияқты жобалар болмаса, жастар ең жақсы жағдайда жұмыссыздар санына қосылатын еді, ал ең жаманы – ерте ме, кеш пе, заңды бұзуға баруы мүмкін. Сол кезде құқық қорғау органдарының штаттарын кеңейтуге және құқық бұзушылықтарды алдын алу мен күресуге бюджет шығындарын арттыруға тура келер еді.

– Бұл күндері жастар өңірлерден мегаполистерге көшуде, өйткені Астана мен Алматыда табыс Таразға қарағанда екі есе көп. Қашан өңірлер мегаполистер деңгейіне жалақы бойынша жетеді және бұл үшін не қажет?

– Біз қазір бір мамандық пен біліктілігі бар адамдар Алматыда немесе Таразда бірдей жалақы алатын жағдай жасау бойынша шешімдермен жұмыс істеп жатырмыз. Қазақстанда бүгінгі күні 33 трлн теңге сомасына 755 инвестициялық жоба жүзеге асырылуда. Олардың барлық ақпаратын жинап, біз Инновациялық жобалар навигаторын әзірледік. Бұл навигаторда бір рет басу арқылы жобаның іске асырылып жатқан елді мекеніндегі, онда тұратын адамдар саны, еңбек ресурстарының сапасы туралы толық ақпарат алуға болады. Егер жергілікті тұрғындар арасында қажетті біліктілігі бар мамандар болмаса, басқа өңірлерден, яғни үлкен қалаларда жақсы жалақы алғысы келетін жұмыссыздардан ресурстарды тартудың басқа формалары ұйымдастырылады. Осындай құралдар арқылы біз жағдайды теңестіруді көздеп отырмыз. Сонымен қатар, платформа нақты жобалар үшін кадрларды даярлау тапсырысын қалып