"Тень экономикасымен күрес нашар жүргізілуде": аудитория Қазақстандағы жағдайды бағалады.

Олардың қарастырылуы палата төрағасы Алихан Смайыловтың жетекшілігімен өткен отырыста жүзеге асырылды.

Оған сондай-ақ Қаржылық мониторинг агенттігінің төраға орынбасары Қайрат Бижанов, қаржы вице-министрі Ержан Биржанов, Мемлекеттік кірістер комитетінің төрағасы Жандос Дүйсембиев, Ұлттық статистика бюросының басшысы Мақсат Тұрлұбаев қатысты.

Ведомствода атап өткендей, экономикадағы көлеңкелі сектор елдің дамуына теріс әсер етіп, адал бәсекелестік деңгейін төмендетіп, шағын және орта бизнестің өсуіне кедергі келтіреді, сондай-ақ мемлекеттік бюджетке түсетін түсімдерді азайтады.

Қазақстанның ішкі жалпы өнімдегі көлеңкелі экономиканың үлесін 15%-ға дейін азайтуға бағытталғаны атап өтіледі, бұл дамыған ОЭСР елдерінің деңгейіне сәйкес келеді. Соңғы жылдары бұл көрсеткіштің төмендеуіне тұрақты үрдіс байқалады - 2017 жылы 28,8%-дан 2023 жылы 17,5%-ға дейін.

Жүргізілген аудиттің нәтижелеріне қарағанда, мемлекеттік саясаттың тиімділігін тежейтін бірқатар елеулі кемшіліктер бар.

"Бүгінгі күні көлеңкелі экономикамен күреске бағытталған біртұтас саясатты қалыптастыру және басқа ведомстволарды координациялау үшін жауап беретін мемлекеттік орган жоқ. Мұндай функциялар бастапқыда Қаржылық мониторинг агенттігіне бекітілген болатын. Алайда кейінірек олар АФМ ережелерінен шығарылды", - деп атап өтті ВАП.

Сондай-ақ, аудиторлар әр мемлекеттік орган өз құзыреті шегінде шаралар қабылдайтынын, бірақ нақты функционалдың анық бөлінісіне ие тұтас жүйенің жоқтығын анықтады. Көлеңкелі экономикамен күрес жөніндегі кешенді жоспарлар барлық салаларды қамтымайды, және оларда формальды шаралар кездеседі.

"Мемлекеттік органдар арасында үйлесімді жұмыс байқалмайды. Кешенді жоспарлар көлеңкелі экономиканы төмендетуге жеткілікті түрде бағытталмаған. Шаралар нашар дайындалған, кейбіреулері іс жүзінде бақылаудан алынып тасталады. Олардың көлеңкелі экономиканы төмендетудегі ықпалы бағаланбайды. Сонымен қатар, аудит елде жасырушы айналымның елеулі көлемі бар екенін көрсетті", - деді ВАП төрағасы Алихан Смайылов отырыс барысында.

Аудиторларда байқалған тағы бір мәселе - байқалмайтын экономиканы анықтау әдістемесі.

Мысалы, қолма-қол ақша айналымының коэффициенті пайдаланылады. Бұл жеке тұлғалардың тауарлар мен қызметтер үшін қолма-қол ақшасыз төлемдерінің ЖІӨ-ге қатынасы. Алайда, мұндай төлемдердің үлесі жыл сайын өсіп келеді, бұл автоматты түрде "көлеңкелі экономика" деңгейін "төмендетеді". Сондықтан бұл коэффициенттің негізділігі күмән тудырады.

Сонымен қатар, есептеудің бір категориясы бойынша "Жылжымайтын мүлік операциялары" классификаторлары, соның ішінде тұрғын үйді жалға алу, және "Өнер, ойын-сауық және демалыс" ескерілмейді.

Ал басқа категорияда шағын сауда кәсіпорындары бойынша деректер жинау толық емес, тек іріктемелі әдіс арқылы жүргізілуде, бұл да байқалмайтын экономиканың қамтуын төмендетуге әкелді.

Жүргізілген талдаудың негізінде мемлекеттік аудит көлеңкелі айналымға ұшырайтын бірқатар жоғары тәуекелді салалар мен бағыттарды анықтады.

Мысалы, КГД-ның мәліметтері бойынша, үш орталықазиялық елдің азаматтары Қазақстанда үш жыл ішінде 136 миллиард теңге табыс тапты. Алайда, Ұлттық банктің ақпаратына сәйкес, осы уақыт ішінде олар өз отандарына барлығы 1 триллион теңге аударды. Яғни, "көлеңкелі" тауарлар немесе қызметтер өндіру ықтималдығы жоғары.

Аудит нәтижелері бойынша барлығы анықталды:

Барлық проблемалық мәселелер бойынша Жоғары аудиторлық палата қажетті ұсыныстар мен тапсырмаларды әзірледі. Олар көлеңкелі экономикамен күрес саласында бар кемшіліктерді жоюға және қойылған мақсаттарға жетуге ықпал етеді.

Көрсеткіштерді бағалау әдістемесіне сәйкес, көлеңкелі экономика (көлеңкелі айналым) - бұл өндірушілердің салық төлеуден жалтару мақсатында өз табыстарының бір бөлігін немесе бәрін декларациялаудан бас тартатын, сондай-ақ еңбек заңнамасын немесе иммиграциялық тәртіпті бұзатын, есепке алынбаған еңбек жалдауды жүзеге асыратын немесе ұзақ әрі қымбат бюрократиялық рәсімдерден қашу үшін ресми рұқсатынсыз жұмыс істейтін қызмет.