Металдарды шығару, шлактарды қайта өңдеу.

Экологиялық аспект

Свинец қалдықтарын қайта өңдеу зауыты ТОО «Standard Steel KZ» шлактардан металдарды шығару бағытында жұмыс істейді. Заманауи технологиялар техногендік қалдықтардағы түсті және қара металдарды қайта өңдеуге мүмкіндік береді, осылайша қоршаған ландшафтты адам қолымен жасалған "вавилондардан" тазалайды. Шымкентте олар ондаған жылдар бойы қалыптасып, ашық аспан астында жатып, желді күндері қаланы уытты шаңмен толтырды. Оларды кем дегенде балшық қабатымен жабу туралы ешкімнің ойына да келмеді.

Бір кездері Чимкент свинец зауыты (ЧСЗ) республика оңтүстігіндегі металлургия өнеркәсібінің негізін қалады. Кәсіпорын 1934 жылы қаланың шетінде салынды, сол кезде ол ерекше экологиялық проблемалар туғызбады. Оның қуаты жылына 30 мың тонна рафинацияланған свинец алуға мүмкіндік беретін минималды болды.

Ондаған жылдар бойы өндірістің көлемі біртіндеп артты, бұл өнім көлемін бес есе көбейтуге мүмкіндік берді. Бірақ өткен ғасырдың 70-ші жылдарына дейін экология туралы ешкім ойлаған жоқ. 150 мың тонна свинец шығарылғаны туралы есептерде, әрине, жыл сайын ауаға 97 тонна металдың шығарылып жатқаны айтылмады. Бұл металл ағаш жапырақтарына, үйлердің шатырларына, балалар ойын алаңдарына және жаңа қоныстанушылардың учаскелеріне түсті.

Мәселе мынада, кәсіпорынмен бірге өндірістік аймақ та дамыды. Билік тұрғын үй мен әлеуметтік объектілерді зауытқа жақын жерде салуға рұқсат берді, нәтижесінде салдардың не болатыны туралы ойланбады. Нәтижесінде, металлургиялық зауыттың жұмыс істеуіне қажетті санитарлық-қорғау аймағы толығымен құрылысқа толып кетті.

Тұрғын үйлер, мектептер, балабақшалар, қоғамдық тамақтану және денсаулық сақтау объектілері металлургиялық цехтарды барлық жағынан "қолдады", өндіріс қалдықтарымен көрші болды. Дегенмен, экологтар: "Свинец зауыты сияқты кәсіпорын үшін, 70 жыл жұмыс істеп келе жатқан, санитарлық-қорғау аймағы үш километр болуы керек, өйткені осы уақыт ішінде ауыр металдар топырақты ластаған", - деп мәлімдеді. Бірақ бұл, соңғы тарихта, жергілікті атқарушы органдардың ең ірі терриконынан және металлургиялық зауыттың түтіндерінің астында "Казыгурт" тұрғын массивін салу туралы шешім қабылдағанына кедергі болған жоқ.

3

Фактически, 180 метрлік негізгі түтін құбыры түтін шығаруды тоқтатса да, зауыт ауданындағы экологиялық жағдай күрделі болып қалуда. Бүгінде ондаған мың азаматтар топырағында свинецтің мөлшері рұқсат етілген нормадан асып кеткен аумақта тұруға мәжбүр.

2009 жылы қоршаған ортаны қорғау министрлігінің тапсырмасы бойынша "Свинецпен ластанудың кешенді бағасы және экологиялық тәуекелдерді төмендету технологиясын әзірлеу" жобасы аясында ТОО "Денсаулық сақтау және экожобалау орталығы" (ЦОЗиЭП) үш аймақта: кәсіпорыннан 500 метрге дейін, 500-ден 1 000 метрге дейін және 1 000-1 500 метрде топырақ пен өсімдіктердің сынамаларын зерттеді.

Барлық алынған топырақ сынамаларында ауыр металдардың ПДК-сы бірнеше есе асқанын анықтады. Сонымен қатар, зауыттан алыстаған сайын топырақтағы свинецтің концентрациясы азайды: бірінші аймақта оның мөлшері ПДК-дан 17,28-ден 163 есе, екінші аймақта - 1,16-дан 26,47 есе, үшінші аймақта - 3,28-ден 9,06 есе асып түсті.

Экологтар Шымкенттегі топырақтың свинецпен ластануы көкөністер мен мал азығына ауыр металдардың түсуіне әкелетінін анықтады. Осы аймақтарда мал жаюға шығарылған сиырлардың сүтінде свинецтің ПДК-дан асып кеткені анықталды. Барлық сынамаларда нормадан 1,83-ден 8,13 есе асып кеткені тіркелді.

2012 жылы Еңбек гигиенасы және кәсіби аурулар ұлттық орталығы жүргізген зерттеулер нәтижесінде 34% балалар мен 20% ересек адамдардың қанында свинецтің жоғары мөлшері анықталды. Дегенмен, бұл металл мен оның қосылыстары қоршаған ортаға қауіпті агенттер болып табылады, өйткені олар денсаулыққа теріс әсер етеді. Свинец жүйке жүйесі ауруларының қаупін арттырады, қан түзуші жүйені зақымдайды және ас қорыту жүйесіне әсер етеді.

Осы жағдайда свинец зауытын жабу туралы шешім қабылдағанда экологиялық құрамдас бөлігі басым болды. Ал шлактан жасалған терриконы, қала үстінде зловеще биік тұрған, қолға алынбады. Дегенмен, тек Бадаманың жағасында орналасқан бір ғана осындай қоймада 2 миллион тоннадан астам қатты техногендік қалдықтар жиналған. Олар, сөзсіз, ауданның экологиялық ластануына өз зиянды үлестерін қосып келеді.

Бизнес терең қайта өңдеуге қызығушылық танытты

– Республика ауыр мұраға ие болды, – деп атап өтті экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев ТОО "Standard Steel KZ" ашу салтанатына қатысқанда. – Мүмкін, Чимкент свинец зауыты салынған кезде, ол жоғары технологиялық болып саналған шығар, бірақ қазір түсінікті: көптеген қазақстандық өнеркәсіп нысандары экологиялық нормалар мен талаптарға сәйкес келмейді. Болашақ "Standard Steel KZ" сияқты жоғары технологиялық кәсіпорындарға тиесілі. Мұндай зауыттар, біз қазір ашып жатқан, тек АҚШ пен Қытайда бар. Отандас бизнесіміздің терең қайта өңдеуді талап ететін өндіріс қалдықтарына қызығушылық танығанын көру қуантады.

4

Ерлан Нысанбаев сондай-ақ: шлақтарды қайта өңдеу тарихи ластанулардан ландшафтты тазартатынын, бұл қоршаған орта жағдайына оң әсер ететінін және, әрине, зауытқа жақын тұратын адамдардың өмір сапасына әсер ететінін атап өтті.

Экология және табиғи ресурстар министрлігі терең қайта өңдеуге арналған шикізат ретінде шикізат болып табылатын осындай заманауи зауыттардың пайда болуын құптайды, бұл жоғары сұранысқа ие өнім шығаруға мүмкіндік береді. Осылайша, қалдықтарды табысқа айналдыру.

Жаңа зауыт бұрынғы свинец зауытының аумағында нөлден салынды, ол 12 жыл бұрын өз қызметін тоқтатқан. ТОО "Standard Steel KZ" қуаттары жылына 21 мың тонна мырыш оксидін өндіруге мүмкіндік береді, 300 мың тонна металлургиялық қалдықтарды қайта өңдейді. Ондаған жылдар бойы жиналған нақты көлемді анықтау әлі алда.

Бұрынғы свинец зауытының жалпы аумағы 160 гектарды құрайды, оның шамамен 40%-ы шлақпен жабылған. Ал бұл зауыт периметрінен тыс орналасқан шлақ тауы есепке алынбайды.

– Ресми бағалаулар бойынша, Шымкенттегі шлақ қорлары 4,5 миллион тоннаға жетеді, – дейді "Саутс-ойл" компаниясының негізін қалаушы Серикжан Сейтжанов, оның құрамына ТОО "Standard Steel KZ" кіреді. – Бұл тек жер бетінде жинақталған көрінетін бөлік. Бірақ қазірдің өзінде, қалдықтардың бір бөлігі жер