Казах тілін үйрену – бұл тек сөздерді жаттау емес, бұл мәдениетті, дәстүрлерді және терең философияны түсіну. Сізді таң қалдыратын қызықты фактілер мен тілдің нәзік тұстарын ашыңыз! Тіл ү...

Әрине, мен бірден «Қан және тер» Абдижамил Нұрпейісовтың сүйікті романдарынан бастау алғым келді, бірақ, өкінішке орай, қырық үш жасымда мен қазақ тілінде бар болғаны екі жүз сөз білетінмін, сондықтан оқуымды ең жеңіл балалар ертегілерінен бастауға тура келді.

Постепенно мен газет мақалаларына дейін жеттім, мен әрдайым дауыстап оқимын, сөйлеу тілімді бірден дамыту үшін. Менің айналамда әрдайым әріптестерім немесе жақындарым жиналып, кейде мені күмәнға, таңдануға, таңғажайыпқа толтыратын сөздер туралы пікірталас жасайды, менің тілді үйрену талпынысымда көмектеседі.

Есімде, мен «қазақ тіліндегі орыс ханымы» мансабымның басында «Колобок» ертегісін орыс және қазақ тілдерінде жазылған балалар кітапшасынан оқығанда, бір әріптесім Колобоктың Бауырсақ деп аталатынына наразы болды.

– «Тоқаш» дұрыс болады! – деп сенімді түрде айтты ол.

Мен сөздікке қарадым, онда «тоқаш» сөзі орыс тіліне крендель, сушка, бублик, лепешка және калач деп аударылатынын көрдім. Колобокты крендель түрінде елестете алмайтын сияқтымын. Сондықтан ол мен үшін Бауырсақ болып қалды. Ал келесі күні мен интернетте балаларға арналған оқыту бейнеролигін көріп, онда мұғалім ертегінің кейіпкерін Тоқаш деп атағанын естідім. Міне, саған сәлем!

Қазақ тіліндегі контентте өмір мен үшін біртіндеп қызықты бола бастады. Есімде, мен Қызылордадағы қалалық газеттерде жұмыс істегенімде, бес редактор мен журналист маған қалай дұрыс сөйлейтінімді түсіндіруге тырысты – «түнге қарай тамақ ішпеймін» немесе «түнге қарай тамақ жемеймiн». Бірінші нұсқа, шынымен де, дұрыс екен, оған философия да бар. Қазақ тіліндегі «жеу» сөзі орыс тіліндегі «кушать» сөзінен өзгеше, ол тамақты жеу туралы. «Жеу» сөзін тамақ қабылдау кезінде, яғни оны шайнау қажет болғанда қолдану керек. Ал тамақ ішу – бұл тамақтану немесе кешкі ас кезінде тағамдарды не нәрсемен болса да ішу ритуалы. Жақсы қазақ отбасында баяу кешкі ас әрдайым шайдан басталып, сонымен аяқталады.

Кейде қазақ тіліндегі көзқарасым upside down болып, бір заттың, бір құбылыстың әртүрлі аталып жатқанына таң қалатынмын. Неге бір қарапайым нәрсеге бірнеше атау болуы мүмкін? Мысалы, орыс тіліндегі «микрорайон» сөзі қазақ тіліндегі баспасөзде жиі кездесіп, «шағын аудан», «микроаудан», «ықшам аудан», «мөлтек аудан» деп айтылды. Олардың қайсысы дұрыс атау?

Айтпақшы, мені әрдайым көп білуге талпынуымда қолдайды, бірақ, әрине, егер сізге қазір жиырма емес, елу бес жастан асса, есте сақтау қабілетіңіз төмендейді.

– Білесің бе, сабақтан шыққанымда, менің сөйлеу аппаратым ауырады, – бір күні маған 50 жасында тіл курстарына баруды шешкен әріптесім мойындады. – Кейбір фразаларды айту өте қиын. Бірақ мен қазақ тіліндегі ең ұзын сөзді – «қанағаттандырылмағандықтарыңыздан» және ең қиын сөзді – «залалсыздандыру» айтуға үйрендім, және өзіме өте қуаныштымын.

Ал мен қазақ тілінде таңғажайып ерекшелікті тапқанымда, өзіме өте қуаныштымын. Қазақтар – нәзік жандар, өйткені оларда махаббаттың көптеген атаулары бар. Олар махаббат туралы тек «махаббат» деген таныс, бүкіл түркі әлеміне белгілі сөзді ғана емес, сонымен қатар «сүйіспендік», «сүйіспеншілік», «әуестік», «ынтықтық», «нәпсі», «ғашықтық», «іңкәрлік», «құмарлық» сияқты сөздерді де айтады.

Және, әрине, мені «бауырым» деген жақын адамға арналған сөз шокқа түсірді. Мұнда бауырмен не байланысы бар?! Қандай гастрономиялық шатасу? Таныс филолог түсіндірді, қазақ философиясында бауыр – славян үшін жүрек сияқты. Орыстар «жүрегім» десе, қазақтар – «бауырым» дейді.

– Сонымен қатар, ұлы соғыстар кезінде бауыр ең осал жер болып есептелген, – деді мені танысым. – Бауырды найза немесе жебемен жарақаттау әрқашан өлімге әкелетін. Ал бізге қымбат адамдар – біздің осал буынымыз. Адам қандай да бір қиын сипатта болса да, оның әрқашан «бауырым» – оған өте қымбат туысқаны, досы болады.

Маған өте ұнайтыны – қазақ тілінде өте аз боқтық сөздер бар. Бірде мен жәрмеңкеден кәсіби сөздікті сатып алдым, онда 67 англоязықты елде адамдар қолданатын боқтық және пикантты фразалар жиналған. Бұл сөздік үш сантиметр қалың болды. Мен қазақ тілінде, соның ішінде стандартты емес жағдайларда дұрыс сөйлеуді қалайтын адам ретінде, қазақ тіліндегі дөрекі немесе ең болмағанда пикантты сөздер туралы ақпарат көздерін іздей бастадым. Мұндай сөздермен арнайы сөздік мүлдем жоқ болып шықты. Интернетте «қазақтар қалай боқтайды» циклынан туристер үшін он шақты танымал мақалалар бар. Онда шамамен он екі фраза мысал ретінде келтірілген. Уикипедияда «қазақша дөрекі лексика» бөлімінде бар-жоғы тоғыз сөз бар. Неге екені белгісіз, боқтық жоқ тілді үйрену қаншалықты жағымды…