Автогазға сұраныс ұсыныстан асып түсуде.

Бүгін Шымкентте газбен бөлшек саудамен айналысатын 38 заңды тұлға бар. Олардың меншігінде төрт газ толтыру станциясы және 203 автогаз құю станциясы бар. Олардың иелері бір ауыздан автогаздың тұрақты жетіспейтінін айтып, әр айдың кемінде бір немесе екі аптасын жұмыссыз өткізуге мәжбүр екенін жеткізді. Осы уақыт ішінде жалақы төлеу сияқты шығындарды көтеруге тура келеді.

– Біздің компанияға шамамен 600 тонна бөлінді – бұл тек екі аптаға жетеді, ал тағы 15 күн бойы газ құю станциялары жұмыс істемейді, – дейді ТОО «Аргос-2» сату бөлімінің бастығы Балгибай Жарылкасын. – Егер қандай да бір коммерциялық көлемдер келсе, АЗГС 22 немесе 23 қарашаға дейін жұмыс істей алады.

Біз «Тенгизшевройл» тендерлеріне үнемі қатысамыз, онда газдың литрі 15–19 теңгеге қымбат, біз оны әлеуметтік газбен араластырып, 70 теңгеге сатамыз. Зиянды әлеуметтік газды сату арқылы жабамыз. Біз қымбат газ сатып алуға мәжбүрміз, себебі қолданыстағы бөлуді жүзеге асыру механизмі үш ай бұрынғы газ сату көлемдерін ескереді. Соңында рентабельділік нөлге жақын. Біз іс жүзінде ештеңе табыс таппаймыз...

– Веб-сайтта кімге қанша газ бөлінетіні және қандай деректер негізінде бөлінетіні көрсетіледі, – дейді ТОО «T-Oil» директоры Жаннат Досанова. – Бұл бәрі ережелер бойынша, бірақ механизм дұрыс құрылмаған. Біз жыл басынан бері осы мәселелерді көтеріп келеміз, бірақ салалық министрлікте ештеңе өзгертуді қаламайды. Бізде жеті газ құю станциясы бар, өткен жылы 280 тонна бөлінді, ал қазір – 144 тонна. Неліктен? Себебі соңғы алты айда «ТШО»-дан жоғары бағаға газ сатып ала алмаймыз және қосымша коммерциялық көлемдерді есепте көрсете алмаймыз. 144 тоннаны жеті станцияға бөліңіз – бұл қанша уақытқа жетеді? Мүмкін, бес күнға…

ТОО «Satory Gas» өкілі Динара Куранбекова бизнесті коммерциялық газ көлемдерін алуға мәжбүрлеуді әлеуметтік газды жеткізуді арттыру үшін абсурд деп санайды. Әсіресе, мемлекеттік реттеу толық жүргізіліп жатқан жағдайда.

– Соңғы рет министрлік қазіргі тәсілді қайта қарауды ұсынды, коммерциялық көлемдерді бөлуде ескермей, себебі қолданыстағы формула сату көлемдеріне өте сезімтал, – деп түсіндірді Самат Мергенов. – Мұндай нұсқа қарастырылды, бірақ шешім қабылданбады.

Экономикалық тергеулер департаментінің (ДЭР) орынбасары, подполковник Санат Кулбаев 9-12 қараша аралығында газ құю станцияларының жұмысын мониторинг жүргізілгенін хабарлады. Ол АЗГС-те сұйытылған газ жоқ екенін растады.

Қалайша қалыптасқан жағдайды өзгертуге болады? Бұл сұрақ мемлекеттік органдар, экономикалық тергеулер департаменті және бәсекелестікті қорғау, газ автозаправкаларының иелері арасында талқыланды. Барлығы сұйытылған газды бөлудің қолданыстағы тәртібін өзгерту қажеттілігіне бір ауыздан келісті. Бұл бұзушылықтарды жояды, ал мұндай фактілер Агенттіктің бәсекелестікті қорғау және дамыту департаменті тарапынан тіркелген. Мысалы, бір компанияға бөлінген сұйытылған газ көлемі азайтылды, және оның басшылығы әкімдікке шағымданды.

– Параллельді кәсіпкер сотқа жүгінді, – деп хабарлады Шымкент қалалық Агенттігінің бәсекелестікті қорғау және дамыту департаментінің басшысы Ернар Косбаев. – Біздің шешіміміз бен соттың қаулысы мемлекеттік орган – Шымкент қаласының энергетика және инфрақұрылымды дамыту басқармасы тарапынан бөлуде бұзушылықтар болғанын растады.

Алайда, АЗГС-тің қажетті көлемдерді ала алмауының себебі газ өндірісінің шектеулігінде, және оны қысқа мерзімде арттыру қиын, себебі Шымкент мұнай өңдеу зауыты толық қуатында жұмыс істеп жатыр.

ТОО «ПетроКазахстан Ойл Продактс» коммерциялық департаментінің уақытша директоры Айтбек Аухин әлеуметтік газбен өзбек және басқа транзиттік көліктерді толтыру практикасын тоқтатуды ұсынды.

– Әлеуметтік газ олар үшін – бұл дұрыс емес, – дейді Айтбек Аухин. – Олар транзитті көліктер ретінде коммерциялық бағамен толтырылуы тиіс. Бұл машиналар бос күйінде келеді, Қазақстанда толтырылады, мұнда ең арзан газ бар екенін біле отырып, біз бұған ештеңе істей алмаймыз. Олар толтырылып, кетеді, ал сіздер кейін бір-біріңізбен дауласып жатасыздар… Біз айына 30 мың тонна сұйытылған газ өндіре аламыз, және бұл көлем ешқашан артпайды. Энергетика министрлігінің мұнай өндіру жоспары бар, мұнайдағы газ мөлшері пайызбен анықталған. Бұл физикамен анықталатын технологиялық ерекшеліктер.

Тұйық жағдайдан шығудың жолы коммерциялық бағамен автогазды сату сияқты танымал емес, бірақ экономикалық тұрғыдан орынды шара болуы мүмкін.

– Әлеуметтік газ болмаса, автокөлік жүргізушілері оны қымбатқа сатып алуға дайын болады, – деп есептейді Санат Кулбаев. – Неліктен мен мұны сенімді түрде айта аламын? Себебі, АЗГС-те бақылаушыларға сол газ үшін артық ақша төлейтін жағдайлар белгілі. Бұрын әлеуметтік баға белгілі бір саяси себептер бойынша қабылданды, қазір бұл баға нормасын қайта қарау уақыты келді.

Алайда, ұсыныстар нарық субъектілерінен шығуы тиіс. Біз қолдауға дайынбыз және нормативтік түрде түзетулер енгізуге дайынбыз. Коммерциялық газды сату бойынша ұсыныстар жасаңыз, оның бағасы реттелмейді. Біреулер әлеуметтік отын күтуде бас тартса, басқалары коммерциялық бағамен сатып алуға дайын екенін білдіреді.

Бір ғана нәрсе – есептерде тәуекелдер болуы мүмкін, шағымдар пайда болуы мүмкін, әлеуметтік желілерде: контролирующие органы қайда қарап отыр – автогаз 90–100 теңге за литр? Мұның бәрін ескеру керек, негізді түрде қарау керек және бағалық келісімдерге жол бермеу үшін уақытында әрекет ету керек, бірнеше жыл бұрын болған жағдайларды болдырмау үшін. Бизнес газды коммерциялық бағамен сатуға дайын. Бұл, әрине, апталық тоқтап қалудан және оның жетіспеушілігінен жақсырақ.

Қазіргі уақытта Шымкенттің энергетика және инфрақұрылымды дамыту басқармасы 2025 жылға арналған қалаға сұйытылған газ жеткізуді арттыру үшін Энергетика министрлігінің деңгейінде жұмыс істеп жатыр. Бірақ мұны жүзеге асыруға сенім жоқ, себебі сұйытылған газға сұраныс барлық жерде өсуде.