- Азат Сиражиддинович, жыл сайын аймақтарда қант қызылшасын қабылдауда неге проблемалар туындайды? Қазіргі жағдай қандай?
- Биыл алғаш рет көктемгі егіс жұмыстарын қаржыландыру көлемі 580 млрд. теңгеге жетті, жылдық мөлшерлеме «таза» 5% құрайды. Алдыңғы жылдары бұл көлем 180 млрд. теңгеден аспаған.
Агротехнологияларды сақтау және қолайлы ауа-райының арқасында фермерлер шамамен 1,3 млн тонна қызылша жинады. Бұл 120 мың тонна қант өндіруге мүмкіндік береді және ішкі нарықтың қажеттілігін 20%-ға қамтамасыз етеді, бұл өткен жылмен салыстырғанда 1,6 есе көп (68 мың тонна).
Қызылша қабылдау пункттерінде қабылдау кестесі құрылса да, уақыт-уақытпен автокөліктердің жиналуы орын алып, жаңа өнімнің қабылдануы мен өңделу процесі созылып кетеді.
Массалық егін жинау кезеңінде мұндай жағдай жыл сайын қайталанады.
Оның негізгі себебі - қант зауыттарының жоғары тозуы, бұл қызылшаны қабылдауды және өңдеу кезінде толық жүктелуді қамтамасыз етпейді (ескі бункерлер, сақтау кезінде желдету құралдарының болмауы, қызылшаны өңдеу бөліміндегі тозған желілер).
- Бұл мәселені шешу үшін қандай шаралар қабылдануда?
- Министрліктің өкілдері қызылша егістігі бар аймақтарға бірнеше рет шықты. Министр зауыттардың басшылығымен жаңа өнімді қабылдауға дайындық мәселесін талқылады.
Оперативті штабтар, құрамында МИО, МСХ, қант зауыттары мен фермерлердің өкілдері бар, зауыттардың өткізу қабілетін арттыру және қызылша сақтау үшін қосымша учаскелер ұсыну мәселелерін шешумен айналысуда.
Бұл мәселе біздің ведомствомыздың ерекше бақылауында.
Жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп, зауыттарды жөндеу, уақытында егін жинау, фермерлердің зауыттарға шикізат тапсыруы, қаржыландырумен уақтылы қамтамасыз ету жөніндегі ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу жоспары келісілді.
- Бүгінгі күні қанша қант қызылшасы қабылданды?
- Өңдеуге 988,7 мың тонна қызылша қабылданды, соның ішінде Коксу – 252,6 мың тонна, Ақсу – 351,7 мың тонна, Мерке – 384,4 мың тонна.
420 мың тонна өңделді (Ақсу – 67 мың тонна, Көксу – 162 мың тонна, Мерке – 191 мың тонна).
Жамбыл облысында өңдеу қуаттарының жеткіліксіздігіне байланысты шикізаттың бір бөлігі (100 мың тонна) Жетісу облысындағы Аксуский қант зауытына бағытталды.
- МСХ қант қызылшашыларын қолдау және қант өнеркәсібін дамыту үшін не істеді?
- Қант өнеркәсібін дамыту бойынша бес жылдық кешенді жоспар қабылданды.
2023 жылы қант қызылшасын өсіруге арналған ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу кезінде субсидия нормалары 25%-дан 50%-ға, қызылшаны өңдеуге тапсыру кезінде 15 мыңнан 25 мың теңгеге, тұқым сатып алу кезінде арттырылды. Қант қызылшасы мен қант өндірушілерге көктемгі егіс және жинау жұмыстарына, шикізат сатып алуға айналым қаражаты беріліп жатыр.
Жамбыл облысының фермерлеріне, 100 мың тонна қызылшаны Жетісу облысындағы Аксуский қант зауына жеткізуге мәжбүр болғаны үшін, субсидия нормасы тоннасына 25 мың теңгеден 45 мың теңгеге дейін арттырылды.
Жамбыл облысы мен Жетісу облысындағы қант қызылшасын субсидиялауға Үкімет резервінен 10 млрд теңге бөлінді.
Зауыттарды айналым қаражатымен қамтамасыз ету үшін өңірлердің СПК-лары арқылы 25,8 млрд теңге көлемінде кредит желісі ашылды. Ақсу қант зауытына 7,4 млрд теңге төленді. Меркенің зауыты банктік кепілдік алу бойынша жұмыс жүргізуде.
2025 жылы қызылша артық өндіру жағдайының алдын алу үшін қызылша егістігі бар аймақтардың әкімдіктерімен зауыттарға сәйкес келетін қызылша егісінің алаңдары келісілуде.
Сонымен қатар, модернизация жоспарлары бойынша қаржыландыру қажеттілігін анықтау үшін ТЭО әзірлеу жұмыстары жүргізілуде. Меркенің зауытының қуатын тәулігіне 3 мың тоннадан 4 мың тоннаға дейін, Тараз қант зауытында қызылшаны өңдеу үшін технологиялық жабдықты орнату жоспарлануда. Коксу зауытының қуатын тәулігіне 2,2 мың тоннадан 5 мың тоннаға дейін арттыру жоспарлануда.